Καλώς ήρθες ντροπή

Εδώ και αρκετά χρόνια, ένα μεγάλο μέρος της βιβλιογραφίας και της πρακτικής σε σχέση με τις εταιρικές εκπαιδεύσεις και το coaching εστιάζει σε θέματα φόβου ή "αντίστασης" απέναντι στην αλλαγή. Ένα άλλο σημαντικό συναίσθημα που πυροδοτείται κατά τη διαδικασία της μάθησης παραμένει αόρατο για τα ραντάρ των περισσότερων ειδικών: πρόκειται για την ντροπή.

Τι είναι όμως η ντροπή και γιατί κάποιος να ντρέπεται; Αντίθετα με την ενοχή, η οποία έχει να κάνει με συγκεκριμένη "κακή" πράξη (και, δυστυχώς, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και με "κακή σκέψη"), η ντροπή είναι ένα συναίσθημα για ολόκληρο τον εαυτό που λέει "δεν είμαι αρκετός", "είμαι λίγος". Είναι ένα συναίσθημα σε σχέση με κάποιον άλλο, μια αναντιστοιχία ή αντίφαση ανάμεσα σε κάποιο κομμάτι του εαυτού και το περιβάλλον.

Η ντροπή μπορεί να γίνεται αισθητή σαν ένα "κράτημα" ("δεν θέλω να ελπίζω πολλά για να μην απογοητευτώ") ή σαν επιθυμία να κρυφτεί κάποιος, να μην φαίνεται. Αυτό είναι αρκετά διαφορετικό από την ενοχή, όπου η επιθυμία είναι να κρύψει κάτι. Συναισθηματικά, η ντροπή μπορεί να γίνει επίσης αισθητή ως θυμός (όταν με εκνευρίζει αυτό για το οποίο ντρέπομαι ή αυτός που μου το υπενθυμίζει, π.χ. ο coach), ως ματαίωση-απογοήτευση αλλά και ως περιφρόνηση αυτού που κατά βάθος θα ήθελα να είμαι.

Όπως τα μικρά παιδιά και οι έφηβοι αισθάνονται ντροπή κατά τη διαδικασία που ταυτίζονται με κάποιους σημαντικούς, "μεγαλύτερους" άλλους (και κινδυνεύουν να αποκλειστούν αν δεν το κάνουν), η ντροπή, ακόμα και ο πανικός, στην εκπαίδευση και το coaching είναι προϊόν μιας διαδικασίας ταύτισης με αμφίβολο αποτέλεσμα: Θα τα καταφέρω; Θα φτάσω στο επίπεδο που με θέλουν οι άλλοι; Θα βρεθώ στην ίδια ομάδα με τους "επιτυχημένους" ή θα αποκλειστώ από αυτούς;

Η αλήθεια είναι σε οποιαδήποτε διαδικασία εκπαίδευσης υπάρχει η δυνατότητα ανάπτυξης και θετικής αλλαγής αλλά και η πιθανότητα της στασιμότητας ή της ματαίωσης. Τις περισσότερες φορές συνυπάρχουν και τα δύο: η ικανότητα να εργαζόμαστε, τελικά, με αντικρουόμενες έννοιες και διαδικασίες είναι κομμάτι μιας πραγματικά μεταμορφωτικής αναπτυξιακής διαδικασίας. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει αλλαγή χωρίς να ενεργοποιείται, σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό, η ντροπή.

Αν καταφέρουμε να πάρουμε τον εαυτό μας και τους άλλους πιο ανάλαφρα (λιγότερο "κατάκαρδα"), αν βρούμε έναν άνθρωπο ή μια ομάδα στην οποία θα μπορούμε να μοιραστούμε την ντροπή μας και άλλα δυσάρεστα συναισθήματα, τα πράγματα θα πάνε καλύτερα. Ωστόσο, δεν υπάρχει "μαγικό κλειδί" που να μας βγάζει από την ντροπή ούτε κάποιο "ξόρκι" που να μας βοηθάει να την αποφύγουμε. Ως αναπόσπαστο κομμάτι κάθε υγιούς μαθησιακής διαδικασίας, η ντροπή είναι η απόδειξη ότι προχωράμε μπροστά.

Ευχαριστώ την Eliat Aram και το Tavistock Institute of Human Relations για την οπτική τους πάνω στην ντροπή.